می‌گوییم اُرتوپدی فنی، بخوانید اُرتوز و پروتز، ترجمه کنید اعضای مصنوعی و وسایل کمکی!

 ارتوپدی فنی چیست؟

این رشته‌ یکی‌ از زیرشاخه‌های‌ توانبخشی‌ است‌ که‌ در آن‌ طریقه‌ طراحی‌ و ساخت‌ اعضای مصنوعی‌ و وسایل‌ کمکی‌ براساس‌ اصول‌ مهندسی‌ و منطبق‌ با آناتومی‌ بدن‌  آموزش‌ داده‌ می‌شود. به زبان ساده تر می‌توان گفت که این رشته مجموعه‌ای از علوم‌ مهندسی‌ و علوم‌ پزشکی‌ را شامل می‌شود.

آن چه که طی دوره‌ی چهارساله ی کارشناسی به ما دانشجویان اُرتوز و پروتز  آموزش داده ‌می‌شود فعالیت در  سه‌ زمینه ی  1.‌ حمایت‌ از اعضای‌ ضعیف‌ و ناتوان‌ بدن‌  2. اصلاح‌ ناهنجاری‌هاو 3. ساخت‌ اندام‌ مصنوعی‌ برای‌عضو از دست‌ رفته می‌باشد. به زبان دیگر آنچه ما می‌سازیم،  اُرتوز ( مورد 1و2) و پروتز (مورد3) نامیده می‌شود.

پروتز عضو مصنوعی‌ است‌ که‌ جانشین‌ عضو طبیعی‌ شده‌ و در امتداد عضو طبیعی‌ قرار می‌ گیرد.

 اُرتوز نیز وسیله‌ای‌ کمکی‌ است‌ که‌ در موازات‌ اندام‌ فلج‌ یا ضعیف‌ به‌ کار برده‌ شده‌ و به آن‌ کمک‌ می‌کند تا کارآیی‌ بهتری‌ داشته‌ باشد.

در رشته ما نیز مشابه دیگر رشته‌های توانبخشی داشتن  یک سری شرایط لازمه‌ی کار است و باعث تمایز ما به عنوان متخصص ارتوز و پروتز از دیگر رشته می‌شود. برای مثال برخوردار بودن از دست‌هایی‌ توانا، علاقه‌ به‌ کارهای‌ فنی‌ و صنعتی‌، آمادگی‌ روحی‌ برای‌ برخورد با  بیماران‌ و روابط‌ اجتماعی‌ خوب‌ نیاز است. چرا که این رشته، یک‌ رشته‌ خدماتی‌ است‌ و یک ارتوزیست یا پروتزیست باید با دردمند ترین‌ اعضای‌  جامعه‌ در ارتباط‌ باشد.

پیش زمینه رسیدن به درجه تخصص اُرتوز و پروتز آشنایی با دروس‌ پایه‌ مثل‌  آناتومی‌ بدن ‌و علل‌ ناهنجاری‌ها و بیماری‌های‌ اندام‌ها و درمرحله بعد از آن، شناخت  نحوه‌ ساخت‌ اُرتوزها و پروتزهای‌ مختلف‌ است.

ارتوز و پروتز در میان صفحات تاریخ

برخلاف تصور بعضی افراد که ممکن است رشته ارتوز و   پروتز را رشته ای جدید بدانند، باید گفت که قديمي ترين سند و مطلب مكتوب در رابطه با استفاده از اعضاي  مصنوعي به سال 486 پيش از ميلاد بر مي‌گردد. هردوت- كه از او به عنوان پدر تاريخ كلاسيك جهان ياد مي‌شود- در كتاب خويش از افسري ايراني ياد می‌کند كه با ساخت پاي مصنوعي موفق به فرار از دست يوناني‌ها شده است.

استفاده از وسایل کمکی ( ارتوز ) نیز پیشینه‌ای طولانی دارد، به گونه‌ای که طی  حفاری‌هایی که در صحرای نوبه مصر انجام شده، گونه‌ای از وسایل کمکی همراه یک مومیایی متعلق به 3000 سال قبل از ميلاد!  یافت شد که احتمالا بریسی  برای    شکستگی بوده است. 

کمی نزدیک‌تر و در کشور خودمان، طی اکتشافاتی که در شهر سوخته (واقع در 56  کیلومتری زابل) انجام گرفت، نخستین چشم مصنوعی جهان مربوط به2۸۰۰سال پیش از میلاد در بقایای جمجمه‌ای یافت شد.

با گذر از سیر تاریخی اُرتوز و پروتز در جهان و رسیدن به دوره معاصر و فعالیت‌های مربوط به این رشته در ایران، باید گفت رشته اعضاي مصنوعي و وسايل كمكي در کشور ما سابقه علمي 44 ساله دارد و از سال 1362 به‌صورت دانشگاهي در دانشكده علوم توانبخشي دانشگاه علوم پزشكي ايران، راه اندازي شده است.

وقوع جنگ تحمیلی در ایران نیز زمینه مناسبی برای رشد چشم‌گیر اُرتوز و پروتز در ایران بوده و اگرچه پس از گذشت سال‌ها از جنگ بر اثر عواملی چون تصادف ودیابت بسیاری از افراد دچار قطع عضو (آمپوتاسیون ) می‌شوند، اما واقعیت آن است که جنگ شمار نیازمندان این بخش را به صورتی جدی افزایش داد و باعث شد متناسب با نیازها، رفتارهای بخش‌های مختلف در هلال احمر و بنیاد جانبازان دچار تغییر شود و ارتباط فعالی را با خارج برقرار سازند.

اُرتوپدی فنی در نصف جهان

در مهرماه ۱۳۷۲ همزمان  با تاسيس دانشكده گروه  ارتوپدی فنی به همراه دو گروه دیگر فیزیوتراپی و گفتاردرمانی با هدف کلی آموزش و پرورش نيروي انساني متخصص و كارآمد مورد  نياز مراكز ارائه دهنده خدمات بهداشتي و درماني در سطح  منطقه اي و كشوري و ابداع سيستم توليد و سرويس دهي به منظور استقلال و خود كفائي نسبي در رشته اعضاي مصنوعي، راه اندازی شد و از مهرماه سال 1373 فعاليت رسمي خود در زمینه پذيرش دانشجو را آغاز کرد.

نگاهی جزئی به آنچه که ما طی 4 سال فرا می گیریم

در طی سه سال اول دانشجویان دروس پایه و آناتومی و  ناهنجاری‌ها و علل آن‌ها را در  کنار آشنایی با طراحی و ساخت  انواع اُرتوز ها و پروتزها فرا می‌گیرند.

در طول چهارمین سال تحصیل، ما  موظف به گذراندن  واحدهاي کار آموزي در کلنيک‌هاي ارتوپدي فني دانشکده توانبخشي، بيمارستان کاشاني، بيمارستان الزهرا، امين و شهيد خرازي  هستیم.

1.      کلنيک ارتوپدي فني شهيد خرازي

2.      کلینيک ارتوپدي فني بيمارستان کاشاني

3.      کلینيک ارتوپدي فني امين

4.      کلنيک ارتوپدي فني دانشکده توانبخشي

5.      کلنيک ارتوپدي فني بيمارستان الزهرا

و سرانجام کار ...

فارغ‌التحصیل‌ ارتوز و پروتز می‌تواند در دو بخش‌ دولتی‌ و  خصوصی‌ فعالیت‌ کند. اما   حیطه ی‌ اصلی‌ فعالیت‌ ‌رشته‌ ما بخش‌ خصوصی‌ است‌؛ چرا که کارشناس رشته مامی تواند پس از کسب‌ تجربه‌ لازم‌، مرکز خصوصی‌ دایرکرده‌، خدمات‌ خود را ارائه‌ دهد.

نکته قابل ذکر رشته ما این است که برای دانشجویی‌ که   اهل‌ تحقیق‌ و مطالعه‌ باشد، در کنار بحث اشتغال، ارتوز و پروتز  زمینه‌ نوآوری‌ بسیار زیادی دارد، خصوصا‌ در زمینه‌ پروتزهای‌ زیبایی(‌ یعنی‌ ساخت‌ چشم‌، گوش‌ و بینی‌ مصنوعی‌) چرا که‌ نیروی‌ کار متخصص‌ پروتز زیبایی در  ایران‌ بسیار کم‌ است‌.

به عنوان دانشجوی سال سوم ارتوپدی فنی و تجربه‌ی کوتاه مدت حضورم در این رشته باید بگویم هیچ چیز درکارما آسان نیست. چرا که جسم و روحمان را درگیر می کند! اما

(هیچ خستگی در برابر لبخند و حس آسودگی  مددجویی که با کمک ارتوز یا پروتز دست ساخته من به جریان زندگی باز می‌گردد، مانا نیست.)

 نگارش متن به همت دانشجویان ارتوپدی فنی ورودی 91 و 92 علوم پزشکی اصفهان انجام شده است .

چاپ شده در شماره اول نشریه علمی ، فرهنگی بتوان 5 / زمستان 93